Άρθρο Χ.Θεοχάρη στα «ΝΕΑ Σαββατοκύριακο»
Με τις ανεπάρκειες του εγχώριου πολιτικού συστήματος να «πνίγουν» το δημόσιο διάλογο, ξεχνάμε πως η ρευστότητα στον παγκόσμιο πολιτικό χάρτη προκαλεί τεκτονικές ανακατατάξεις.
Η Ευρώπη- διαχρονική κοιτίδα σκέψης και πολιτικών ρευμάτων- δε μοιάζει να βρίσκει λύσεις στα καθημερινά προβλήματα των πολιτών της, και ως εκ τούτου βιώνει μια ανεπανάληπτη κρίση οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής φυσιογνωμίας.
Κρίση που είναι σύμφυτη με την κρίση της σύγχρονης σοσιαλδημοκρατίας.
Στην Ευρώπη η πολιτική αντιπαράθεση μεταξύ συντηρητικών και προοδευτικών (σοσιαλδημοκρατικών) δυνάμεων ήταν, σύμφωνα με μια οπτική, γύρω από τον ορισμό της ασφάλειας.
Οι συντηρητικοί δίνουν στην έννοια της ασφάλειας μια εθνική και προσωπική χροιά, ζητώντας από το κράτος να παρέχει ασφάλεια από τους μετανάστες, από την εγκληματικότητα, από τη διαφορετικότητα (μειονότητες), θυσιάζοντας την ελευθερία στην οποία ομνύουν στον οικονομικό τομέα.
Οι προοδευτικοί αντίστοιχα δίνουν μια κοινωνικοοικονομική χροιά, ζητώντας ασφάλεια από τα συνήθη προβλήματα : γηρατειά, ανεργία, ασθένεια και, εκεί που υπάρχει υψηλό ποσοστό αστέγων, ακρίβεια στη στέγη. Με λίγα λόγια, το κοινωνικό κράτος που ασφαλίζει και εξασφαλίζει τους πολίτες, όπως το έχουμε γνωρίσει από τα τέλη του 19ου αιώνα.
Αυτό το κοινωνικό κράτος υπήρξε σημαντικός πυλώνας και εγγύηση της ευημερίας και της ειρήνης στην Ευρωπαϊκή ήπειρο, ιδιαίτερα από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και μετά.
Η μεγαλύτερη συνεισφορά της σοσιαλδημοκρατίας- το κοινωνικό κράτος- στις μέρες μας νοσεί.
Ο κόσμος στα τέλη του 19ου αιώνα, αλλά και σε ολόκληρο τον 20ο ήταν πολύ διαφορετικός από ό,τι είναι σήμερα. Ο μέσος μισθωτός, δούλευε σε έναν-το πολύ δύο- εργοδότες. Η ανεργία βρισκόταν σε ανεκτά κοινωνικά επίπεδα. Το προσδόκιμο δεν ήταν τόσο υψηλό. Ως αποτέλεσμα η ασφάλιση ενάντια στα γηρατειά, στην ανεργία, στην ασθένεια ακολουθούσε σταθερούς, ανελαστικούς κανόνες και κάλυπτε μικρό μέρος του πληθυσμού.
Το κλασικό κοινωνικό κράτος κάλυψε τις ανάγκες πολλών γενεών, όμως πλέον έφτασε στα όριά του. Ο σημερινός κόσμος χαρακτηρίζεται από κατακερματισμό στον εργασιακό βίο, γενικευμένη ανασφάλεια, μειωμένους ρυθμούς ανάπτυξης και συνεπώς χρηματοδότησης.
Ως απάντηση στις αλλαγές αυτές και στα αδιέξοδα του κοινωνικού κράτους, έχουν παρουσιαστεί δύο προτάσεις:
Η φιλελεύθερη που προτείνει την παροχή του αγαθού μέσω ιδιωτών και τη διανομή κουπονιών στους πολίτες για να καταναλώνουν πχ υπηρεσίες παιδείας. Αυτή η πρόταση έχει πολλά προβλήματα καθώς οδηγεί σε αύξηση των τιμών και σε αποκλεισμό των φτωχών των στρωμάτων του πληθυσμού από ποιοτικές υπηρεσίες, σε διάσπαση δηλαδή του επιπέδου της παρεχόμενης ποιότητας.
Και η σοσιαλδημοκρατική πρόταση που οδηγεί στην εισαγωγή εισοδηματικών κριτηρίων στις υπηρεσίες (επιδόματα κτλ.), ώστε αυτά να συνεχίσουν να στηρίζουν το ασθενέστερο κομμάτι του πληθυσμού. Το πρόβλημα με αυτή την προοπτική είναι πως διασπάει της κοινωνία σε αυτούς που λαμβάνουν στήριξη και αυτούς που δεν τη λαμβάνουν ενώ πληρώνουν τους φόρους. Η εμπειρία δείχνει πως δεν αργεί η στιγμή που τίθεται υπό συζήτηση η σκοπιμότητα και το ύψος των επιδομάτων που παίρνουν «οι άλλοι».
Μια διαφορετική πρόταση αποτελεί ιστορική αναγκαιότητα. Μια πρόταση που δε φαίνεται δυστυχώς ακόμη στον ορίζοντα. Η έλλειψη του κοινωνικού κράτους αποτελεί τη βάση της ανασφάλειας των συμπολιτών μας. Είναι χαρακτηριστική η γενικευμένη πεποίθηση πως η μετανάστευση εν μέρει εξηγείται από τις γενναιόδωρες παροχές μας τις οποίες εποφθαλμιούν οι μετανάστες.
Από τα παραπάνω συνάγεται πως η κρίση του κοινωνικού κράτους- του μεγαλύτερου επιτεύγματος της σοσιαλδημοκρατίας- είναι η κρίση του σύγχρονου κόσμου. Μόνο όταν απαντήσουμε πειστικά με ένα νέο μοντέλο κοινωνικής ασφάλειας, μπορούμε να ελπίζουμε σε μία κοινωνία ευημερίας και ειρήνης.
Ωστόσο, αν και το μοντέλο αυτό δεν είναι ακόμα γνωστό, κάποια χαρακτηριστικά του είναι δεδομένα.
- Πρώτον, θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη πως η σύγχρονη εργασιακή ζωή έχει συχνές αλλαγές. Ο μισθωτός γίνεται ελεύθερος επαγγελματίας και μετά επιχειρηματίας για να καταλήξει αγρότης. Η ευελιξία, η μείωση των διαφορών πχ μεταξύ των επαγγελματικών ταμείων ή και η σύμπτυξή τους σε λίγα ή ακόμη και σε ένα, είναι υποχρεωτικά. Η ευελιξία αντί να είναι πρόβλημα πρέπει να γίνει ευκαιρία.
- Δεύτερον, η καθολικότητα των παροχών και η κατά το δυνατόν μείωση των εισοδηματικών κριτηρίων θα πρέπει να καταστεί μακροπρόθεσμος στόχος. Η κοινωνική διάσπαση δε βοηθάει στην εμπέδωση της αναγκαίας συνοχής.
- Τρίτον, η αγορά θα πρέπει να αξιοποιείται συμπληρωματικά – όπου αυτό είναι εφικτό- προς τις δημόσιες υπηρεσίες. Το δημόσιο σύστημα υγείας ή ασφάλισης πρέπει να αξιοποιεί τους πόρους και τις δυνατότητες του ιδιωτικού τομέα για την συμπλήρωση των παρεχόμενων υπηρεσιών και την εξασφάλιση της καθολικότητας.
- Τέταρτον, πρέπει να αναγνωριστεί πως η αγορά δε λειτουργεί πάντοτε με βέλτιστο τρόπο. Το κοινωνικό κράτος θα πρέπει να συμπληρώνει, ρυθμίζει ή υποβοηθάει στις περιπτώσεις αυτές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, κυρίως στο εξωτερικό, οι περιπτώσεις εκτίναξης των ενοικίων σε περιοχές με μεγάλη οικονομική ανάπτυξη (Silicon Valley, Λονδίνο κτλ.) που μια ενεργητική πολιτική επιδότησης ενοικίου μπορεί να βελτιώσει τις δυνατότητες προσέλκυσης ταλαντούχου προσωπικού, αναγκαίου για την ανάπτυξη.
Στη χώρα μας τα προβλήματα του κοινωνικού κράτους είναι δομικής φύσης. Διαφθορά, σπατάλη, ανεπάρκεια πλαισίου. Κομματισμός και πελατοκρατία. Επιπλέον, βραχυπρόθεσμα, η χρεοκοπία και τα προγράμματα προσαρμογής που αυτή έφερε, επιβάλλουν τακτικούς ελιγμούς σε όσους πιστεύουμε σε ένα καθολικό μοντέλο κοινωνικού κράτους. Αυτούς τους στόχους βάζουμε στη Δημοκρατική Ευθύνη, το νέο μας, συλλογικό, φορέα.
Στο ευρωπαϊκό και παγκόσμιο γίγνεσθαι όμως, η χώρα μας είναι απούσα. Θα συνεχίσει να είναι απούσα όσο δε βάζουμε τάξη μόνοι μας στα του οίκου μας ώστε να αποκτήσουμε ξανά ισότιμη αντιμετώπιση.
Σε αυτό το γίγνεσθαι, τα σημερινά προβλήματα της σοσιαλδημοκρατίας είναι εν πολλοίς τα προβλήματα της Ευρώπης. Το νόμισμα αυτό όμως, έχει δύο όψεις. Η λύση στα προβλήματα αυτά θα έρθει μόνο από εκεί, όχι από τους συντηρητικούς πολιτικούς κύκλους.
