Ποιο είναι το πολιτικό πρόβλημα σήμερα; Και ίσως όχι μόνο σήμερα αλλά από τη Μεταπολιτευση και μετά;
Ο κρατισμός, θα συμφωνήσουμε πολλοί εδώ μέσα.
Όμως τι ακριβώς; Το μέγεθος του κράτους; Σίγουρα αυτό είναι μια σημαντική παράμετρος όμως το μέγεθος δεν μοιάζει να ξεχωρίζει τη χώρα μας τόσο πολύ.
Εξάλλου ο αριθμός των Δημοσίων υπαλλήλων έχει, στα χρόνια της κρίσης, συρρικνωθεί αρκετά ώστε να μη μιλάμε για υπερτροφικό δημόσιο. Θυμίζω τα 1 προς 10 και 1 προς 5 που ακόμη ισχύει.
Ίσως ορθότερα θα έπρεπε να μιλήσουμε για το κόστος του δημοσίου. Εδώ βέβαια πλησιάζουμε στο ζήτημα. Όμως αν σκεφτούμε πως το κόστος αυτό αποτελείται από μισθούς και συντάξεις σε ποσοστό 70% τουλάχιστον καταλαβαίνουμε το πρόβλημα. Και για όσους νομίζουν πως το κύριο πρόβλημα είναι οι μισθοί, ας μάθουν πως σχεδόν τον 50% του Π/Υ είναι οι συντάξεις με τους μισθούς πρακτικά γύρω στο 20%. Βασικά δηλαδή, μιλάμε για συντάξεις με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη δυσκολία αναμόρφωσης.
Ακόμη και έτσι όμως χάνουμε μεγάλο μέρος του προβλήματος.
Το ύψος των εξόδων του Π/Υ δεν είναι απαραίτητα μεγάλο σε σχέση με ανάλογες χώρες. Και σίγουρα δεν είναι μεγάλο σε σχέση με τις Σκανδιναβικές χώρες που έχουν υψηλές υπηρεσίες με το ανάλογο κόστος.
Στη χώρα μας εντοπίζονται δύο κύρια προβλήματα σε σχέση με τη λειτουργία του κράτους. Το πρώτο είναι ο βαθμός κομματικής εκμετάλλευσης του δημοσίου -διαχρονικά από όλες τις κυβερνήσεις- βαθμός υψηλός και ο κύριος παράγοντας αναποτελεσματικότητας και διαφθοράς. Το δεύτερο – απόρροια του πρώτου σε μεγάλο βαθμό – είναι η οργανωτική πολυπλοκότητα η οποία καταστρέφει κάθε δυνατότητα αποτελεσματικής διαχείρισης.
Το κράτος μας ελέγχεται από τον κομματικό στρατό, λειτουργεί χάριν αυτού, των υπαλλήλων και των προμηθευτών και όχι χάριν των πολιτών, παράγει πολύπλοκο νομικό πλαίσιο για να μπορεί να διαιωνίζει το πρόβλημα, δεν έχει στρατηγική θεώρηση καθώς αυτή χρειάζεται πολύχρονο προγραμματισμό και τελικά υπηρετεί μόνο το κυβερνών κόμμα.
Αν αυτά είναι περιγραφές του προβλήματος δεν αρκούν. Πρέπει να σχεδιάσουμε και την απάντηση στο πρόβλημα, να πούμε τι πρέπει να κάνουμε για να ξεφύγουμε από την κακοδιαχείριση.
Θα πω 5-6 σκέψεις για αυτό ελπίζοντας να γονιμοποιήσω μια συζήτηση και όχι να δώσω μεσσιανικές απαντήσεις.
Πρώτον, θεσμική ανασυγκρότηση. Πρέπει να αποκτήσουμε επιτέλους πραγματική διάκριση εξουσιών για να μειώσουμε τη δύναμη της εκτελεστικής εξουσίας. Η νομιναλιστική συγκέντρωση δύναμης στην εκτελεστική εξουσία, απονομιμοποιεί την ισχύ του νόμου (η νομοθετική δεν έχει υπόληψη και όλοι υποψιάζονται πως δεν είναι δικοί τους οι νόμοι). Έτσι η εκτελεστική δεν έχει τη δύναμη να εφαρμόσει τους νόμους που εισηγείται προς ψήφιση, ούτε καν π.χ. για το κάπνισμα. Για να μη μιλήσουμε για την χειραγώγηση της δικαστικής εξουσίας και τη σχέση της με τη διαφθορά. Η θεσμική ισορροπία είναι το άμεσο ζητούμενο.
Δεύτερον, ανοιχτά δεδομένα, για να επιτρέψουμε στην ιδιωτική πρωτοβουλία να εκμεταλλευτεί την τρομακτική ισχύ τους. Δύναμη που οδηγεί και στη μείωση του ελεγκτικού έργου καθώς υπάρχει το γνωστό φαινόμενο της αιχμαλωσίας της εποπτείας (captive regulation). Οι ελεγκτές «κατανοούν» τα προβλήματα των ελεγχόμενων και χαλαρώνουν την εποπτεία. Στην περίπτωση της διαφάνειας η αυτοσυμμόρφωση είναι τόσο ισχυρή που μπορεί να αυξήσει την ευελιξία.
Για παράδειγμα θα μπορούσαμε να επιτρέπουμε την υπέρβαση κάποιον ορίων ή την χαλάρωση κάποιων κριτηρίων στις αποφάσεις της διοίκησης (σκέφτομαι για πρόστιμα και τέτοιου είδους αποφάσεις), αρκεί οι εξαιρέσεις να αναρτώνται με όλα τα προσωπικά στοιχεία (ποιο φυσικό ή νομικό πρόσωπο αφορούν) στο διαδίκτυο. Αυτή η ανάρτηση θα περιλαμβάνει φυσικά και το σκεπτικό της εξαίρεσης.
Τρίτον, απλοποίηση του νομικού πλαισίου και ιδιαίτερα η στροφή από τις τυπικές παραβάσεις που όλοι προτιμούν στις ουσιαστικές που όλοι αποφεύγουν γιατί η τεκμηρίωση είναι πιο σύνθετη. Ιδιαίτερα η αποποινικοποίηση της ανάληψης κινδύνου, και η δυνατότητα του δημοσίου υπαλλήλου να κάνει εύλογες εκτιμήσεις χωρίς να φοβάται ποινικές κυρώσεις είναι σημαντική.
Τέταρτον, η δραστική απλοποίηση της δομής του δημοσίου. Οργανογράμματα που να αλλάζουν με αποφάσεις γενικών γραμματέων, ενοποίηση όλων των φορέων που εισπράττουν σε έναν (ΓΓΔΕ και ΕΦΚΑ), ενοποίηση όλων των φορέων που πληρώνουν σε έναν (που να δίνει από επιδόματα ανεργίας μέχρι αναπηρικά), απλοποίηση υγειονομικού και εκπαιδευτικού χάρτη είναι βήματα προς την κατεύθυνση που περιγράφω.
Πέμπτον, η επιλογή όλων των ΓΓ και των διοικήσεων εσωτερικά από την ΔΔ με διαδικασίες σαν του ΑΣΕΠ (κατά την άποψή μου και με δυνατότητα ιδιωτών να υποβάλλουν υποψηφιότητες) και με συγκεκριμένη θητεία, μπορεί να μειώσει τις κομματικές επιρροές αλλά και να αυξήσει την αποτελεσματικότητα και την χειραφέτηση της ΔΔ καθώς εξασφαλίζει τη συνέχεια των αποφάσεων.
Τέλος, η μεταφορά όλης της δημόσιας περιουσίας σε ένα ταμείο για διαχείριση με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια μπορεί να έχει πολλαπλά οφέλη.
-
Αποφεύγει την ιδιωτικοποίηση της δημόσιας περιουσίας ξεπερνώντας τη στείρα αντιπαράθεση.
-
Επιτρέπει τη στήριξη του κοινωνικού κράτους
-
Ευνοεί την ανάπτυξη της οικονομίας με άμεσο τρόπο
-
Επιτρέπει τη μείωση των φορολογικών βαρών
-
Απομακρύνει τη διαχείριση της περιουσίας του δημοσίου από την κομματική εμβέλεια
-
Προϋποθέτει τη διαφάνεια στην αποτίμηση των περιουσιακών στοιχείων του δημοσίου
Η πολυπλοκότητα του προβλήματος της βελτίωσης της αποτελεσματικότητας του δημοσίου δεν προσφέρεται για εύκολες αναλύσεις. Αλλιώς θα βρεθούμε και εμείς στην ίδια θέση με το ΣΥΡΙΖΑ που για όλα είχε μία καραμέλα: Δεν γίνεται τίποτε γιατί φταίει η πολιτική βούληση. Τώρα κυβερνάει και δεν έχει σε κανέναν τομέα αποτέλεσμα. Βουλιάζει στον βούρκο της ανυπαρξίας επιχειρησιακής ικανότητας του δημοσίου.
Ενός δημοσίου που βοήθησε να βρίσκεται σε αυτή την κατάσταση και που το οδηγεί στην αντίθετη κατεύθυνση από αυτή που θα έπρεπε.
Σας ευχαριστώ.