Announcements

Άρθρο του Χάρη Θεοχάρη στα «Νέα»: «Ο πύργος» του Φραντς Κάφκα

Η δύναμη του «Πύργου»

Δε θυμάμαι πια πότε ακριβώς διάβασα τον «Πύργο» του Φραντς Κάφκα, ήταν κάπου προς το τέλος της εφηβείας σίγουρα. Εκείνο που δε θα ξεχάσω είναι το πόσο με είχε συνεπάρει. Βέβαια, ήταν η περίοδος των φλογερών πνευματικών προσδοκιών, τότε που κάθε βιβλίο ήταν και μια καινούργια έκρηξη οραμάτων. Πόσω μάλλον όταν μιλάμε για τον «Πύργο», ένα μυθιστόρημα που, ανεξαρτήτως της στιγμής που το συναντάς στα προσωπικά διαβάσματά σου, δε γίνεται να μη αποτελέσει πεδίο προβληματισμού.
Μαζί με τη «Δίκη», ο «Πύργος» αποτελεί την ιδανική μύηση στον κόσμο του Κάφκα, σε αυτό το άχρονο και συντριπτικό δέος του ανθρώπου απέναντι σε μια πανίσχυρη, απρόσωπη και απόρθητη εξουσία.

Θυμάμαι λοιπόν ότι για πολύ καιρό, όχι μόνο κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης του μυθιστορήματος, κυρίως όμως μετά, νόμιζα πως ζούσα κι εγώ στο χωριό του «Πύργου».

Ένα από τα στοιχεία που μου προκάλεσαν έντονους, προβληματισμούς, ήταν η επαγγελματική ιδιότητα που είχε διαλέξει ο Κάφκα για τον Κ.: χωρομέτρης, τοπογράφος για τα σημερινά δεδομένα. Γιατί τοπογράφος; Προσπαθούσα να αποκωδικοποιήσω τον συμβολισμό, τον γρίφο του Κ. και το ρόλο του στην γενικότερη παραβολή του καφκικού «Πύργου». Και γιατί υπήρχε τόσο σθεναρή άρνηση από την αόρατη, απροσπέλαστη αρχή του «Πύργου» να του επιτραπεί να ασκήσει το επάγγελμά του, ενώ υποτίθεται πως ήταν απαραίτητο;

Σκέφτηκα ότι ένας τοπογράφος μπορεί να μετρήσει ακριβώς τα όρια μεταξύ των πεδίων ιδιοκτησίας και άρα της αυτόνομης δράσης των ατόμων μέσα σε μια κοινότητα με νόμους και κανονισμούς. Μπορούσε επίσης να επαναπροσδιορίσει τη χωροταξία της επικράτειας του «Πύργου», κι αυτό ήταν κάτι πολύ επικίνδυνο, η χειρότερη απειλή για το καθεστώς του άρχοντα, του κόμητα «Βέστβεστ» (λογοπαίγνιο του Κάφκα για τη Δύση).

Ο Κάφκα σκιαγραφεί το παράλογο του γραφειοκρατικού μηχανισμού, ο οποίος δείχνει να ρυθμίζει τα πάντα, χωρίς να προσφέρει τίποτα.

Ο Πύργος είναι απρόσιτος για τους περισσότερους κατοίκους, ενώ η επαφή με αυτόν γίνεται μέσω διαμεσολαβητών – το υπηρεσιακό προσωπικό του Πύργου.

Ασφαλώς, στον «Πύργο» η δόμηση, η «θέσμιση» όπως θα έλεγε ο αγαπημένος μου Καστοριάδης, αυτής της κοινότητας είναι ακραία απολυταρχική -εξού και οποιαδήποτε σκέψη για αλλαγή αποκλείεται εξ ορισμού. Οι περίοικοι του «Πύργου» ζουν σε ένα θεοκρατικό καθεστώς, όπου η παντοδύναμη θεότητα είναι ο ίδιος ο τρόμος των ανθρώπων απέναντι στο άγνωστο. Η υλική υπόσταση αυτού του θεοποιημένου και απέραντου, τρομακτικού Αγνώστου, είναι η γραφειοκρατία -ή, αλλιώς, η θεσμοποιημένη παράνοια.

Πιθανότατα ως έφηβος δεν μπορούσα ακόμη να προσδιορίσω με ακρίβεια τις έννοιες, με κάποιο τρόπο όμως, έστω και πρωτόλειο, τις αναγνώριζα στους συμβολισμούς του «Πύργου». Κι αν το βιβλίο ήταν μια ακραία εκδοχή μιας απάνθρωπης πολιτείας, ήταν για εμένα και μια εξαιρετικά διδακτική παραβολή.

Συνειδητοποίησα ότι η γραφειοκρατία είναι η άλλη όψη του ανορθολογισμού, ότι όσο βαθύτερο το χάσμα ανάμεσα στους πολίτες και σε όσους ασκούν την εξουσία, τόσο χειρότερη και μεγαλύτερη είναι η κοινωνική αδικία. Ιδού, λοιπόν, μια πρώτη ιδέα για το καθήκον μου ως ενεργού πολίτη -και κατόπιν, όπως προέκυψε, ως πολιτικού: Να παλέψω με όλες μου τις δυνάμεις ενάντια στην γραφειοκρατία, ενάντια σε οποιαδήποτε αντίληψη διοίκησης που δεν έχει τον άνθρωπο στο κέντρο της, ενάντια σε κάθε εξουσία που δεν υπηρετεί το σύνολο των πολιτών. Άρα, όπως το βλέπω σήμερα, πιστεύω πως χάρη στον «Πύργο», συνειδητοποίησα γενικότερα την πρωταρχική και υπέρτατη αξία του «κοινωνικού συμβολαίου». Ένα κοινωνικό συμβόλαιο, που δεν αντιμετωπίζει τον εκάστοτε «Κ.» ως απειλή αλλά ως μια καλοδεχούμενη δύναμη αλλαγής, προόδου και δικαιοσύνης.

Άρθρο μου στο ένθετο «Ταχυδρόμος Weekend Πρόσωπα» της εφημερίδας «Νέα Σαββατοκύριακο», με θέμα: «Εμβληματικά βιβλία που περιγράφουν τη σχέση μας με την κοινωνική δικαιοσύνη».