Μαζί με τη συζήτηση για την εποχή μετά τα μνημόνια, ανοίγει σταδιακά η συζήτηση και για την επαναφορά της ισχύος των συλλογικών συμβάσεων και την αύξηση του κατώτατου μισθού.
Είτε συμπεριληφθούν είτε όχι στο ολιστικό αναπτυξιακό σχέδιο της κυβέρνησης, δε μπορούμε να μην παρατηρήσουμε πως η αποτελεσματικότητα μιας τέτοιας πολιτικής είναι μικρή.
Πρώτον, η χώρα στα χρόνια του μνημονίου, χαλάρωσε τις εργασιακές σχέσεις δημιουργώντας ευελιξία που επέτρεψε την παραγωγή πλούτου και βελτίωσε την ανταγωνιστικότητα. Η ακραία νεοφιλελεύθερη σκέψη εξηγεί την παραγωγή πλούτου μέσω της συμβολής της καινοτομίας, της επιχειρηματικότητας και της τόλμης. Έτσι όμως αποσιωπά τον ρόλο της εργασίας. Οι εργαζόμενοι μέσω της ευελιξίας της εργασίας (προσωρινή(;) ανεργία, μερική απασχόληση, συμβόλαιο μηδενικών ωρών κτλ.) συμβάλλουν εξίσου στις σύγχρονες οικονομίες.
Δεύτερον, η συνεχής αλλαγή κατεύθυνσης στη ρύθμιση (φορολογία, ασφαλιστικό, σχέσεις εργασίας κτλ.) δεν επιφέρει ομαλά αποτελέσματα αλλά προκαλεί ρυθμιστική σύγχυση αποθαρρύνωντας επενδυτικές πρωτοβουλίες και μειώνοντας το ρυθμό ανάπτυξης.
Τρίτον, τα μέτρα αυτά σηματοδοτούν τη στροφή του ΣΥΡΙΖΑ σε πιο σοσιαλδημοκρατικές επιλογές. Δυστυχώς υιοθετεί εργαλεία, που η αποτυχία τους οδήγησε την ίδια τη σοσιαλδημοκρατία στη σημερινή κρίση. Το κλασσικό σοσιαλδημοκρατικό κοινωνικό κράτος, στον εργασιακό χώρο, στηρίχθηκε σε τρία εργαλεία: τα συνδικάτα, τον κατώτατο μισθό, και τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας (ΣΣΕ). Και τα τρία περνούν κρίση, κρίση που ο τρίτος δρόμος (Μπλερ – Σρέντερ), επέτεινε.
Τέλος, τα εργαλεία του κοινωνικού κράτους του 20ου αιώνα καθίστανται αναποτελεσματικά στον 21ο. Η τεχνητή νοημοσύνη, οι πλατφόρμες δικτύωσης πελατών με προμηθευτές (Uber, Airbnb κτλ.), αλλά και άλλες τεχνολογικές καινοτομίες αλλάζουν τα δεδομένα και επιβάλλουν νέα εργαλεία.
Ποια θα μπορούσε να είναι μια διαφορετική προσέγγιση;
Εδώ και καιρό έχει ξεκινήσει η παγκόσμια συζήτηση για ένα νέο εργαλείο στήριξης του κοινωνικού κράτους. Πρόκειται για το Καθολικό Βασικό Εισόδημα (Universal Basic Income). Μια συζήτηση που σπάει παραδοσιακές πολιτικές γραμμές. Προτείνεται από φιλελεύθερους αλλά και την παγκόσμια τεχνολογική κοινότητα. Κατακρίνεται από σοσιαλδημοκράτες αλλά υιοθετείται από ριζοσπαστικά κινήματα ανατροπής. Συνεπώς, δε χωράει εύκολα στα πολιτικά καλούπια που έχουμε συνηθίσει. Μήπως όμως τα καλούπια αυτά δε βοηθούν στα προβλήματα του σήμερα, και επιβάλλεται να τα σπάσουμε;
Το Καθολικό Βασικό Εισόδημα προτείνει την αντικατάσταση των περισσοτέρων κατακερματισμένων επιδομάτων στήριξης που δίνονται σήμερα στο πλαίσιο της κρατικής αρωγής, με ένα απλό βασικό εισόδημα πχ €200 τον μήνα για κάθε πολίτη χωρίς καμία προϋπόθεση.
Ας δούμε τα πλεονεκτήματά του:
Πρώτον, δεν εξαρτάται από την τήρηση της νομιμότητας για κάθε μια επιχείρηση. Χρηματοδοτείται από τα φορολογικά έσοδα και συνεπώς αφαιρεί ελεγκτικό έργο από τις κρατικές υπηρεσίες.
Δεύτερον, δε δίνεται με εισοδηματικά κριτήρια. Επομένως δεν έχει πολυπλοκότητα στην εφαρμογή του, δε προσθέτει κίνητρα για φοροδιαφυγή και απλοποιεί στο σύνολό του το κοινωνικό κράτος. Στήριξη χωρίς γραφειοκρατία!
Τρίτον, στηρίζει τα χαμηλά εισοδήματα αλλά και τα εισοδήματα της μεσαίας τάξης σε μια εποχή που συμπιέζονται από την ανάγκη για βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, αλλά και λόγω των εργασιακών μεταβολών που προκαλούνται από την 4η τεχνολογική επανάσταση.
Η κριτική που του ασκείται εστιάζεται στο αν αλλοιώνει τα κίνητρα για την αναζήτηση εργασίας, αν μπορεί να χρηματοδοτηθεί και το γεγονός της έλλειψης εμπειρίας στην εφαρμογή του.
Καμία νέα ιδέα δε θα είχε εφαρμοστεί αν έπρεπε πρώτα να έχουμε εμπειρία εφαρμογής. Αυτή μπορεί να αποκτηθεί με ελεγχόμενα πειράματα πχ δίνοντας ένα τέτοιο εισόδημα στους κατοίκους ενός νομού για δύο ή τρία χρόνια και καταγράφοντας τις συνέπειες στον πληθωρισμό, την εγκληματικότητα, τις εργασιακές σχέσεις, την κανονιστική συμμόρφωση αλλά και την ροπή προς την επιχειρηματικότητα.
Δε μπορεί να γίναμε πειραματόζωο της λιτότητας και να μη μπορούμε να γίνουμε πειραματόζωο του νέου κοινωνικού κράτους του 21ου αιώνα.
Εν τέλει όμως, η ανάγκη για δικαιοσύνη και το δικαίωμα στην αξιοπρέπεια πρέπει να είναι ο οδηγός μας. Δε μπορεί να τα μετράμε αυτά με λογιστικά επιχειρήματα.
Ο μεσαίος χώρος συμπιέζεται κοινωνικά και οικονομικά. ‘Εχει ανάγκη από μια νέα σύνθεση, βασισμένη στη νέα ισορροπία ανάμεσα στην αναγκαία αλληλεγγύη και στην ανοικτή και φιλελεύθερη κοινωνία και οικονομία που επιτρέπει την παραγωγή πλούτου και ευημερίας. Μια σύνθεση στον χώρο του προοδευτικού ή αριστερού φιλελευθερισμού.
Το καθολικό βασικό εισόδημα είναι μια πρόταση που πρέπει και μπορεί να συσπειρώσει ευρύτερες κινηματικές δυνάμεις. Μια πρόταση που συνδυάζει ένα χαμένο όραμα με τις αξίες και την καινοτόμο αποτελεσματικότητα.
Ένας συνδυασμός, πράγματι σπάνιος.
