Μια πληγή άνοιξε τις τελευταίες ημέρες στη σάρκα της ελληνικής κοινωνίας, πληγή βαθιά που ο καθένας τη βιώνει με έναν δικό του τρόπο. Άλλοι με βουβή θλίψη, άλλοι με οργή, άλλοι άναυδοι και σαστισμένοι από το μέγεθος της τραγωδίας.
Θα κλείσει άραγε αυτή η πληγή και πώς;
Για κάποιους θα κλείσει με κυνήγι ανεύθυνων ή υπεύθυνων, με αναζήτηση πολιτικών ή νομικών ευθυνών, παράμετρος αναμφίβολα σημαντική που δεν μπορεί ούτε να προβλεφθεί ούτε να αγνοηθεί και που κάποιοι άλλοι είναι καλύτερα από εμένα στο να πάρουν θέση.
Όσα συγκλονιστικά διαδραματίστηκαν τις τελευταίες ημέρες, με υποχρέωσαν –συγχωρέστε μου το πρώτο πρόσωπο αλλά δεν χωράνε απρόσωπες περιγραφές αυτές τις ώρες- να σκεφθώ ποιος είναι ο ρόλος των πολιτικών σε παρόμοια γεγονότα.
Ποιο είναι το καθήκον μας; Να δικαιολογούμε τις αστοχίες ή τις αβλεψίες όταν είμαστε στη συμπολίτευση και να καταγγέλλουμε όταν είμαστε στην αντιπολίτευση;
Αναρωτήθηκα τι συμβαίνει σε άλλες χώρες, πώς κλείνουν αλλού τις πληγές τους, πώς ξεπερνούν τις τραυματικές τους εμπειρίες.
Η αναζήτηση με οδήγησε στο θεσμό της Επιτροπής Δημόσιας Διερεύνησης (public inquiry).
Στη Νότια Αφρική μετά την πτώση του Απαρτχάιντ, δημιουργήθηκε η επιτροπή Αλήθειας και Συμφιλίωσης (Truth and Reconciliation Committee). Δεν στόχευε στην ποινική διερεύνηση, αυτό γινόταν με παραπομπή των πειστηρίων, σε εξαιρετικές και ειδεχθείς περιπτώσεις, στα δικαστήρια. Στόχευε στο να δοθεί ένα βήμα στα θύματα και στους συγγενείς τους να μιλήσουν για όσα είχαν βιώσει. Να δοθεί ένα βήμα στους θύτες να εξηγήσουν, να ειπωθεί μια συγγνώμη. Να δοθεί ένα βήμα σε έναν ολόκληρο λαό να καταθέσει την ψυχή του για τα λάθη και τις μαύρες ημέρες του.
Η δύναμη της χώρας να ξεπεράσει ένα διαρκές και τραυματικό γεγονός, όπως το Απαρτχάιντ, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην επιτροπή αυτή. Αντίστοιχα παραδείγματα υπάρχουν και για άλλες Αφρικανικές χώρες.
Η Μεγ. Βρετανία, χώρα με μακρά παράδοση αιώνων σε αυτού του είδους τις επιτροπές, έζησε την καταστροφή του πύργου του Grenfell, μια πυρκαγιά με 71 θύματα. Είχα την ευκαιρία να συνομιλήσω με διακεκριμένο μέλος της επιτροπής που συγκροτήθηκε και που βρέθηκε τυχαία αυτές τις μέρες στη χώρα μας. Ένας άνθρωπος με εμπειρία και από την επιτροπή για τους θανάτους του Hillsborough το 1989, τη χειρότερη αθλητική τραγωδία στην ιστορία της Βρετανίας με 96 θύματα.
Στη συνάντησή μας μου παρέθεσε δύο παραδείγματα: Μετά την τραγωδία στο Hillsborough και πριν ακόμη ξεκινήσει το επόμενο πρωτάθλημα, διαπίστωσαν πως τα ψηλά συρμάτινα διαχωριστικά στις κερκίδες οδήγησαν στον θάνατο πολλά από τα θύματα. Αποφάσισαν λοιπόν να ξηλώσουν τα διαχωριστικά αυτά άμεσα από όλα τα Βρετανικά γήπεδα! Δεν ξανασημειώθηκε ποτέ παρόμοιο περιστατικό!
Αντιστοίχως, η επιτροπή για την πυρκαγιά στο Grenfell είναι σε εξέλιξη. Όμως ήδη έχει καταλήξει στο συμπέρασμα πως η πολιτική της πυροσβεστικής να εκκενώνει μόνο το διαμέρισμα που καιγόταν ζητώντας από τους υπόλοιπους ενοίκους στην πολυκατοικία να μείνουν στα σπίτια τους κατέρρευσε καθώς η φωτιά δεν περιορίστηκε στο εσωτερικό του διαμερίσματος από το οποίο ξεκίνησε.
Το αποτέλεσμα είναι το Πρωτόκολλο λειτουργίας της Πυροσβεστικής, σε αυτό το ζήτημα, να τροποποιηθεί για να βελτιωθεί η αντιμετώπιση πυρκαγιών σε πολυκατοικίες.
Είναι μόνο δύο παραδείγματα που αποδεικνύουν πως ανεξάρτητες επιτροπές, χωρίς το βάρος ή την καχυποψία της πολιτικής εμπλοκής, μπορούν να δώσουν απαντήσεις σε 3 ουσιαστικά ερωτήματα:
Λειτούργησαν ικανοποιητικά τα συστήματα και τα σχέδια ως προς τον εντοπισμό του γεγονότος και την άμεση αντιμετώπισή του;
Λειτούργησαν ικανοποιητικά τα συστήματα και τα σχέδια ως προς τη διαχείριση της κρίσης και των άμεσων συνεπειών της;
Ποια δεδομένα δυσχέραναν την αντιμετώπιση ή μεγιστοποίησαν τις αρνητικές συνέπειες της κρίσης;
Αυτές οι συζητήσεις πρέπει να γίνουν δημόσια και ανοικτά, τα σχέδια να διορθωθούν, τα συστήματα να αλλάζουν και οι πολίτες να μάθουν. Μόνο έτσι θα νιώσουμε πως προχωράμε, πως είμαστε σοφότεροι, ασφαλέστεροι, καλύτεροι.
Μπορεί κάποιος να το πει αυτό ως αποτέλεσμα των πυρκαγιών του 2007;
Δυστυχώς όχι.
Και η θλίψη είναι μεγαλύτερη για αυτόν ακριβώς τον λόγο. Γιατί μαζί με τους νεκρούς στο Μάτι ξαναθρηνούμε τους νεκρούς στην Ηλεία που έφυγαν άδικα χωρίς η θυσία τους να μας κάνει σοφότερους.
Μια τέτοια επιτροπή καλείται να επιτελέσει έναν ακόμα ρόλο: Η επιτροπή του Grenfell τις δύο πρώτες εβδομάδες έδωσε βήμα στους συγγενείς των θυμάτων και σε αυτούς που επιβίωσαν, προκειμένου να εκφράσουν όσα ήθελαν ενώπιον της επιτροπής, να πουν τι ένιωσαν και τι περιμένουν από την επιτροπή αυτή. Διαδικασία επουλωτική που λείπει από τη χώρα μας, όπου η κοινωνία έχει εθιστεί να αντιμετωπίζει παρόμοιες καταστάσεις καλλιεργώντας πάθη και διχαστικές λογικές.
Ανατρέχοντας στον Κανονισμό της Βουλής, διαπίστωσα ότι δεν υφίσταται τρόπος να θεσμοθετήσουμε τέτοια επιτροπή. Με δικαστικό εν ενεργεία ή συνταξιούχο πρόεδρο, με έγκριτους δικηγόρους και ειδικούς μέλη, με προανακριτικές εξουσίες ώστε να εξαναγκάζει σε κατάθεση αλλά χωρίς – και το επαναλαμβάνω – σκοπό την απόδοση ευθυνών.
Ελάχιστο χρέος μου προς τους συμπολίτες μας που χάθηκαν είναι να αναδείξω το σημαντικό αυτό έλλειμμα ζητώντας την κάλυψή του, ακόμη και με αλλαγή του Κανονισμού της Βουλής αν χρειαστεί.
“Η μνήμη όπου και να την αγγίξεις πονεί”, γράφει ο ποιητής.
Αλλά αν δεν πονέσεις, πώς μπορείς να προχωρήσεις και πώς μπορείς να είσαι σίγουρος ότι δε θα ξαναζήσεις παρόμοιες τραγωδίες;
